Mijn grootouders van beide kanten waren lid van de NSB. Ze sloten zich aan toen het fascisme in Europa oprukte, in Duitsland joden werden vervolgd, die op hun vlucht naar Nederland aan de grens werden tegengehouden, en vervolgens teruggestuurd. Het huidige Europese en Nederlandse vluchtelingenbeleid avant la lettre.
Ze werden ervoor vervolgd en bestraft, die grootouders, ná de Tweede Wereldoorlog. En dat gold ook mijn ouders, die als jonge twintigers, hun ouders blindelings hadden gevolgd, als NSB’ers door de oorlogsjaren waren gewandeld, jaren die voor hen dan ook een stuk lichter waren geweest dan diegenen die van het fascisme niets moesten hebben. De klap kwam daarna, toen de bezetting voorbij was en de afrekening plaatsvond, ook voor hen.
Die klap maakte een eind aan fascisme, aan dictatuur, aan de gruwelijke holocaust, aan de waan die dictators problemen veinsden op te lossen door Joden, Roma, communisten en uiteindelijk alle andersdenkenden op te sluiten, te vervolgen, te vermoorden. Dat was toen.
Brand steken
Zeventig jaar later borrelen dezelfde fascistische op: ze marcheren door de straten van Den Haag, Amsterdam, Berlijn, Londen, ze steken de brand, soms letterlijk, in datgene wat de afgelopen decennia zorgvuldig is opgebouwd, omdat de Tweede Wereldoorlog geleerd had waartoe dictatuur, vreemdelingenhaat en macht gebouwd op geweld kunnen leiden. Ze worden opgejut door blonde leiders die exact dat oproepen wat een eeuw geleden tot de ondergang van de democratie leidde: vreemdelingenhaat, minachting voor de rechtsstaat, democratie, vrijheid van denken en doen, respect voor minderheden.
En net als bijna een eeuw geleden krijgen de autocraten van de 21ste eeuw steun van de collaborateurs, de politici die hunkeren naar macht, die de hun carrière en ijdele ambities zo belangrijk vinden, dat ze de democratie er graag voor prijs geven. Zij stemmen in het parlement tegen “antifa”, zonder te weten wat ze bedoelen, maar schurken aan tegen extreemrechts, als ministers maken ze de vrije pers zwart en zeggen dan dat het “een grapje” was; ze steunen de genocide in Gaza maar wensen daar niet op te worden aangesproken. Ze noemen linkse partijen “radicaal” en flirten met partijen die deportaties van vreemdelingen propageren. Het is een lange lijst, waarvoor hier geen plaats is.
‘Faux pas’
Mijn grootouders en ouders, ze hebben de rest van hun leven in veel ongemak geleefd van de ‘faux pas’ die ze in de dertiger jaren van de vorige eeuw hadden gemaakt. Hoe konden zij weten dat hun ongemak slechts tijdelijk hoefde te zijn. Dat de NSB van toen weer helemaal terug is, in een eigentijdse gedaante: op straat, en ja, óók in het parlement, in het hart van de democratie.
De ironie is dat het nu mijn beurt is om ongemak te voelen, om te beseffen dat ik me klaar moet maken voor verzet. De namen mogen veranderd zijn, ze heten Wilders, Trump, Orban, Eerdmans en Netanyahu… Maar het fascistisch gevaar, is hetzelfde.
